له افغانستان څخه د سیدجمال الدین لیک

 

 لیکنه : محمدشفیق صادق

دا  یو ښکاره حقیقت او دردوونکي واقعیت دی چې د افغانستان د مشرانو ( واکمنو) مثال د یهودانو د مشرانو او مذهبیانو په شان دی ، ددوی پیروان او ترلاس لاندې خلک دوی ته د (اربابا من دون الله )(د خدایی د مقام) په سترګه ګورې او ډیر افغانان د همدوی څخه استفتاوې غواړې ، په ډیرو ناچیزو(عادي) مسائیلو (کارونو) کې له دوی د نصیحت غوښتنه کوي . دوی ته د هغه چا په سترګه ګورې چې هر څه یې په واک کې وي ،تر دې ور آخوا د مرګ او ژوند د مصدر، د الهي انعامونو، د عزت ، ذلت او ننګ مصدر یې هم ګڼې .

دا مشران (واکمن) هم ځانونو ته د (انداد لله )( د الله سره دسیالانو) تصور لري ، دوی د خپلو باطلو منحرفو خواهشاتو او بی اهمیته افکارو او نظریاتو تابع دي ، ګورو چې په همدې لاره کې پریمانه مال مصرفوي او ملکیتونه تر لاسه کوي (والذین یتخذون اربابا من دون الله اولئک هم الخاسرون ) یعني څوک چې پرته له الله نور خدایان ونیسي دوی به زیان کاران وي .

د هیواد د ځینو جاهلانو مثال مو ،هغوی چې  ځانونو ته علماء او څیړونکي وايي او فکر کوي د علم په لټه کې دي ( او خلک ورته علماء وايي) د شرابو او قمار  په شان دی ..

که چیري ددې ( مشرانو ) په څرګندونو کې ځېني ګټې هم وي کله چې خبره تر لمانځه او اوداسه پورې تعلق لری ،خو ( ګناه  یې له ګټې زیاته وي ) ځکه دا خلک د خپلو خواهشاتو د پیروی  په اساس د دین په احکامو کې پراخه تعدیلات او تغیرات راولي ، دوی دومره جرئت هم کوي چې له ځانه نور احکام د خپلو شخصي غوښتنو په اساس رامنځ ته کوي ، بیا څوک چې ددوی له رایې او نظر څخه د مخالفې راېې د ورکولو جرئت کوي د کفر فتوی پرې لګوي  ، ومن لم یحکم بما انزل الله فاؤلائک هم الظالمون.

یعنې : څوک چې په هغه څه حکم ونه کړي چې الله نازل کړي هغوی ظالمان دي .

 په دې هیواد کې د فوځې قماندانانو،صاحب منصبانو او ملکي مامورینو مثال د قریشو د بتانو او تمثالونو په څیر دی ، دوی هیڅ انسان ته د مرګ او ژوند ورکولو واک نه لری ، دوی د ستونزو په حلولو کې هم کومه لازمه پوهه او ذکاوت نه لری ، د فتنو او جګړو  په مهال د تورې ایستلو جرئت اوشجاعت هم پکښې نشته .له همدې کبله دوی د ملنګانو په شان دي چې پرته له شخصي مصلحت څخه په نورهیڅ شي کې فکر نه کوي ، د هغې پیښې او وخت انتظار کوي چې دوی خپل اسونه د زور ورو په سیالئ کې وځغلوي ..

دوی د اکرام اوعطاء  خلک هم نه دي چې د خپلې دروازې مسکین ته یوه ګوله ډوډئ ورکړي ، له هغې خوږې ژبې هم محروم دي چې یوه مسافراو ناولده ته یوه نیکه خوږه خبره وکړي .دا خلک د فرعون او هامان سره په تکبر کې مشابه دي، د ابلیس سره د فتنو په راولاړولو کې ، ( هغه کسان چې په ځمکه کې فساد کوي ) او په خلکو خپل کبر چلوي (اولائک یلعنهم الله ویلعنهم اللاعنون) دا هغه خلک دي چې الله لعنت کړي او لعنت ویونکي پرې لعنت وايي[1]

---

- سید جمال الدین له افغانانو ډیر ناهیلي او خفه ولاړی ،هغه افغانانو ته ډیر امیدونه درلودل خو د هغه ناهيلې او د زړه د درد احساس له همدې لیکنې ښه په ډاکه کیږي

خو د لیکوال په نورو لیکونو کې اسلوب دا دې چې د لیک د خپریدو د نیټې تر څنګ یې ځای هم لیکي ، لاکن ددې لیک د خپیدو اصلي ځای او دا چې لیکوال له کومي منبع تر لاسه کړي ، درک نه لري ، په هر صورت دا د سید هغه لیک دی چې افغانان یې پکښې ټکولي ..

[1]

 

د جمال الدین د ځانګرو لیکونو څخه

ژباړه : محمدشفیق صادق

۱- کابل- ۱۸۶۸ د اکتوبر ۳۰ نیټه

(ان الله علیم بذات الصدور)

ددې لپاره ( دا لیکنه کوم ) ترڅو هغه کسان چې ماته تر خپل ځان هم ګران او محترم دي ( زما په حالت ) پوه شي چې څه راتلونکی دی ..

انګرایزان می د روسانو ملګری ګڼې ،مسلمانان فکر کوي چې زه عیسوي یم، سني مسلمانان راته د شیعه په سترګه ګوري ،ځینې د لویو څلورو خلیفه ګانو پیروان را باندې د وهابی ګمان کوی ،ځینې امامیه مذهب والا را ته د بابي ( بهایی) په سترګه ګوري ،موحدین مې د مادیګراؤ په ډله کې شماري ، بنسټ پاله مې د منحرفانو په منځ کې ،علماء می د تیاره فکرو جهالو په ډله کې شماري ،او مخلص مؤمنان می د سخت دریځو ملحدانو څخه ګڼي .

نه می کوم بت پرست ځان ته ورنیژدې کوي ،او نه مي مسلمان له خپلو همقطارانو څخه  شماري ،مسجد بی اهمیته کړم ، او معبد راوشړلم .. په یوه دایمي حیرانتیا کې  روان یم ،زه خو نه پوهیږم  چې د چا پلوی یم او د چا په خلاف جګړه کوم ؟..که د یوې ډلې پلوي پریږدي ،نو په بلې مخالفې ډلې تورن کول دې حتمي دي ، د انسانانو د یوې طایفي سره نیژیوالی ، د بلې مخالفی ډلې سره مخالفت درباندې لازموي ، د وتلو لاره ورکه ده او خلاصون مې نشته ،ملګري راباندي دریدلی او مقاومت راباندې سخت شوی .

د کابل په بالای حصار کې ناست یم ،لاسونه مي تړلي او پښې مي بندې دي ،دې ته په تمه یم چې یو څوک راشي او د غیبو پردې مي له سترګو لیرې کړي ، تر څو هغه مصیر ووینم چې دا شریر عالم یې راته په پلان کې لری ..

 دا لیکنه په ۱۳ د رجب ۱۲۸۵ هه چې د ۳۰ اکتوبر ۱۸۶۸ م   سره سمون لری د هیوادونو څخه د شړل شوي او په ښارونو کي د ناشناس جمال الدین الحسینی الاستانبولي په قلم ولیکل شوه .

امریکا او انګلیس ولي د اسرائیلو د یهودي دولت دفاع او ننګه خپله وجیبه ګڼي ؟ دوهمه برخه : مسیحیت ته لنډه کتنه

 

عیسویت د رومي امپراتوری رسمي او منل شوي دین جوړ شو .

محمد شفیق صادق

له ۲۴۵ کال وروسته چې رومي امپراتوري د مقتدرو رقیبانو په وړاندې له کړاوونو سره مخ وه ،نو رومي امپراتورانو هڅه پیل کړه چې داسې خدای ومومي څو یې په جګړو کې مرسته وکړي ، دکلتیانوس امپراتور د متراس  دین چې د رومیانو پخوانی دین ؤ رسمي دین اعلان کړ ، ددې دین عقاید د اوسني مسیحت عقایدو ته ډیر ورته ؤ  خو دا چې هغه ګټه ورته ونه رسوله ، بل خوا یې چې د عیسویانو کلکه عقیده ، او د واکمنو په مقابل کې مقاومت لیده نو یې دې دین ته میلان پیدا شو ، همغه ؤ چې کله قسطنطین یا کنستانتین امپراتور چې روم ته د جګړې لپاره روان ؤ د عیسویانو دین ددې لپاره ومانه تر څو په جګړه کې بریالی شي .

هغه په ۳۱۳ کال دا دین د روم د ټولې امپراتوری دین اعلان کړ  ، کله چې عیسویت رسمي دین شو نو ویره له منځه ولاړه ، سلګونه مسیحي اسقوفان راپورته او ګڼ عقاید راووتل ،په دې ډلو کې دو ډیرې مهمي ډلې وي چې یوه د (اریوس) ډله وه چې عیسي (ع) یې د خدای بنده او پیغمبر باله ، بله د اسکندريی د اسقف ( لومړی الکسندروس) ډله وه چې د بولس په عقیده یې عیسي (ع) د خدای زوی او خدای ګاڼه ، دا چې  داسکندریي په مدرسه کې د افلاطون فلسفه تدریس کیده او افلاطونی فلسفه په دریو خدایانو چې یو د بل سره تړلي وي عقده درلوده نو له هغې متأثره ؤ . ځینې نورو بیا د متراس  دین په پوښ کې عیسویت منلی ؤ او هغه د بت پرستی عقیده ورسره وه ، او لسګونه انجلونه رامیدان ته شول ..کله چې د روم امپراتور دا حالت ولد نو اعلان یې وکړ چې ټول اسقوفان دې نیقیه ښار ته راټول شي او خپل اختلافونه دې له منځه یوسې

په (۳۲۵) کال سلګونه اسقوفان چې ځینې یې (۲۰۴۸) او ځینې یې کم او زیات ګڼې را ټول شول لویه لانجه د پاسنیو اسقوفانو ترمنځ وه ، د لیکونکو په خبره له دي شمیر اسقوفانو (۷۰۰) تنه یې د آریوس طرفداران او (۳۱۴) تنه د اکندریی د کشیش په خوا ؤ ..کله چې د موحدینو عقیده د قسطنطین د پخوانی عقیدې سره په ټکر کې راتله او د نورو ورسره نیژدې وه ، نو یې د هغې ډلې نظر تایید کړ چې عیسي یې د خدای زوی باله ، همدا عقیده د پخوانی متراس دین ته نیژدي وه ،نو یې په ټولو په زور دا پریکړه امضاء کړه یوازي څو نورو امضاء نه کړه و هغوی یې بندیان او تبعید کړل

دوهمه پریکړه یې دا وه چې له سلګونو انجلونو څخه یې څلور انجلونه چې څلورو کسانو لیکلي ؤ تایید او نور وسوځول چې دا انجلونه عبارت دي له

د متی انجیل . د لوقا انجیل ، د مرقس انجیل او د یوحینا انجیل

خو د توحید عقیده له منځه ولاړه نه ، بلکه څو پیړی یې دوام وکړ .

پاته د نه وي چې په دې غونډه کې یوازی د عیسي (ع) په زوی توب پریکړه وشوه او دریم خدای روح القدوس معرفی نه شو چې هغه وروسته کلونو کي همداسي غوانډو کې خدای وګڼل شو>

د اخلافاتو د له منځه وړلو په موخه په قسطنطنیه کې دوهمه غونډه

د عیسوې پاپانو او اسقوفانو ترمنځ کلونه کلونه د عقیدې په سر ناندری روانې وي ټول په دې کې ورک شول چې آخر عیسي (ع) څوک دی؟ که عیسي (ع) خدای یا د خدای زوی وي نو د هغه مور بي بي مریم بیا څه مقام لری .له خدای سره یې تړاو څخه دي ،او هغوی چې د متراس پخواني دین او د افلاطوني فلسفی څخه متأثره ؤ هغوی  د دریم خدای  (روح القدوس) غوښتنه هم کوله  بلآخره دی لانجو پاپان مجبور کړل چې په (۳۸۱) میلادي کال په قسطنطنیه کې بله غوانډه جوړه کړي  چې ټول (۱۵۰) تنه ؤ ، له ډیرو ناندریو وروسته یې دریم خدای (روح القدوس ) هم وراضافه کړ او عملا د دریو خدایانو عقیده ومنل شوه چا چې اعتراض کاوه په هغوی د کفر تاپه ولګیده.

دا غونډې همداسې روانې وي خو دوی په داسي معما کې سره وتړل شول چې وتل ورته ګران شول هرې غوانډې ددی په ځای چې مشکل حل کړي نوی عقیدي به یې راوړاندې کړي او نوي دلي او مذهبونه پکښې راپورته شول . چې ددې ټولو غوانډو شیر (۲۲) ته ورسید .

په مسیحیت کې د شرقي او غربی کلیسا بیلتون

ارتودکسان

کاتولیک پاپ

اتمه غونډه چې په (۸۶۹) میلادي کال په روم کې جوړه شوه

په دي غونډه کې په دي بحث کیده چې روح القدوس خدای له کومه شو ؟منلی خو یې ؤ خو په دي نه پوهیدل چې د خدایی مقام یې څومره دی ؟ همدا ؤ چې n  روم او قسطنطنیی د اسقوفانو تر منځ پري اختلاف رامنځ ته شو ،او د اختلاف په نتیجه کې د قسطنطنې کلیسا ځان له روم څخه جلا کړ چې د وخت په تیریدو یې تر منځ ډیر نور اختلافونه او سختې جکړې رامنځ ته شوې ، د روم کلیسا دا بله له دین څخه په وتلو متهمه که او هغې دا بله ، په نتیجه کې شرقی کلیسا چې مرکز یې قسطنطنیه وه د ارتودکس د کلیسا په نوم ونومول شوه چې ترکیه ، روسیه ،سربستان او نورو شرقی هیوادو کې یې پیروان دي

دوهمه په روم کې د کاتولیک په نوم پاته شوه چې په لویدیځه اروپا یې خپل دباو چلاوه

د کلیسا دریم ویش د پروتستانت ډله

مارتین لوثر

د کاتولیک کلیسا په اروپا خپله ولکه داسې ټینګه کړې وه چې نه یې علم ته څوک پریښودل نه چا د اعتراض او خبرې حق درلود  پاپ د لوی خدای په ګدی ناست ؤ ،همدا دوره په اروپا د قرون وسطی دوره ده چې پاپانو هر څه په خلکو په زور منل او خلکو ته د هیڅ شي اجازه نه وه ،د باپانو واک دومره پراخ شو چې د ګناهونو د بښلو او د دوزخ د ورکولو واک یې واخیست  د جنت ټکټونه په پیسو خرڅیدل ..له دې پرته نور ډیر سخت قوانین رامنځ ته شول ، سلګونه علماء د علمي څیړنې او یا نظریی په جرم اعدام او یا ژوندې وسوځول شول .

گالیله چي کلیسا د علمي تجربي په جرم اعدام کړ

په دې وخت کې ځینې خلک راپاڅیدل او د اصلاحاتو غوښتنې یې پیل کړې ، لومړي اصلاح غوښتونکي سخت وځپل شول خو د اصلاح آواز خاموش نه شو .دوی په اندلس ، او شمالی افریقا کي د مسلمانانو تمدن لیده نو یې د هغوی په پیروی د پاپانو اصلاح کول غوښتل په دي لړ کې تر ټولو رسا غږ د مارتن لوثر ؤ نوموړی په (۱۴۸۲) کي وزږيد او د کلیسا په خلاف یې پاڅون پیل کړ ، په (۱۵۲۹) کال کلیسا یې په خلاف د کفر فتوا صاده کړه ، خو نوموړی مبارزه کوله ، د نوموړی سره په سویس کې (زونجلی) هم ملګری شو او په فرانسه کې د کلفن په نوم بل داعي هم اواز پورته کړ ، د دواړو د پیروانو ترمنځ سختي نیښتې وشوي ، د روم کلیسا هڅه کوله دا انقلاب وځپې ، خو هغوی مقاومت کاوه ، بلاخره اقلابیونو د د ځان لپاره د مستقلو کلیساګانو اعلان وکړ چې د روم پاپ به کار نه ورسره لری ، د دوی نوی مذهب په نوی فکر رامنځ ته شو ، او د روم له کلیسا یې ډیر عقاید بیل کړل ..دا چې دا کلیسا آزاده وه چې هر پاپ ځان ته مستقل نظر ولری ، نو د پروتستانت په نوم مشهوره شوه چې په شمالي اروپا او انکلیس کې یې دیر پیروان پیدا کړل ، خو تل د کاتولیک تر یرغلونو لاندې ؤ چې بیا د همدي یرغلونو له کبله ډیر اوسنی امریکا او کاناډا ته وتښتیدل او هلته یې نوی کار پیل کړ .

 خپلی منځي مذهبي جګړې

 نور بیا  وروساتی او دریمه برخه مهمه ده  چې د عنوان اصلی موخه پکښې ښکاره شي  

د دوآب کلي تاریخي توره کلا

 

لیکنه محمدشفیق صادق

دا کلا  د سیداباد ولسوالي د تنګي د دوآب د لوی  کلي دجنوب لور ته د غره د پاسه   ودانه ده ، تیرو تاریخې او طبعې    پیښو ددې کلا جوړښت ته بدلون ورکړی له هغو لویواو پیاوړو   دیوالونو څخه  یې چې د احاطې بڼه لری یوازی یو لوی دیوال د جنوب لورته په لوړه  ودان پاته دی ،  د کلا د اوسیندې خونې ، معبدونه او نور ملحقات ځینې له منځه تللې او ځينې د خاورو تر انبارونو لاندې پاته دي ، د کلا اصلي خونې په دوو طبقو کې جوړې وي چې یوه یې لاندې او بله یې لږ لوړه ده ،زموږ مشران وایی چې په شاهي او د سردار داؤد خان په واکمنیو کې ځیني سیلانیان راتلل له دي سیمي یې لیدنه کوله ، خو هغه مهال چا جرئت نه درلود چې کیندني پکښې وکړې  ، خو د هیواد په څلویښت کلن ناورین کې ځینو هڅه کړې چې ددې کلا خونو ته ور دننه شی او ځینې کیندنې هم پکښې شویدي ، ویل کیږي ځينو په غلا اثار هم تری وړي دي  ، خو دا کلا دومره پیاوړې ده چې په اسانی څوک نشی کولای په بیل او کولنګ سره ورداخل شی ..

ددې کلا ځانګړتیا دا هم ده چې د کلا د ننه چینه وجود لری چې اوبه یې اوس لاندې د غره په ډډه کې راوزی ، که یې سمه پلټنه وشی نو کیدای شی معلومه شی چې دا اوبه له کومی بلې سیمې په پیپ کې را روانې دي ، یوه روځ دی کلا ته د اوسنئ چینې له خوا مخامخ په همدی سخته لاره ورختلم ، هغه مهال پسرلی ؤ او هری خواته د اوبو چینې روانې وي ، په همدي بغل کې می د اوبو شرار اوریده چې ځمکې لاندي  لکه کوم پیب کې چې راځې روانې  وی..  

دا چې زموږ د کلی د مشرانو او سپین ږیرو تر منځ ددې کلا د پخواني تاریخ په اړه مختلف روایتونه شته ځینې یې داسی ښار ګڼې چې د یوې سپئ د لوږي له امله غرق شوی ، او ځینې خو دلته د یوه ښامار د اوسیدلو خبری هم کوی ، دا کیسې په خپل ځای کې مهمې دي او باید ولیکل شی ، خو کوم تاریخې شواهد او اثار چې له نیژدی یې لیدلی شو دا ښیی چې دا د پخوانی بودایی او برهمی دین او دهغه وخت د مدنیت یو پاته شوی اثر او د اسلام د مخه زموږ د هیواد د هغه وخت د واکمنو د پاچاهی یو دیني او فوځې مرکز دی.

 دا چې ددې کلا څخه داسي اثار نه دی تر لاسه شوی چې د کلا تاریخ او د جوړښت وخت تری معلوم شي ، خو ددې کلا د جوړښت څرنګوالی د لوګر د سجاوند د تاریخي کلا او معبد سره تړاو لري،  داسې ښکاري چې دا  او هغه به د یوې زمانې او یوې پاچاهئ کلا ګانې وي  ، ما څو کلونه وړاندې د سجاوند له لویی کلا  څخه لیدنه وکړه ،د کلا په ټولو لوړو ژورو وګرځيدم ، د دواړو کلاګانو جوړښت او د معماری ډول کټ مټ یوډول  دی ، کومه معماري ، کومی خښتې او ډبری چې په کوم ډول په توره کلا کې کارول شویدي په  همغه ډول  د سجاوند په کلا کي هم کارول شويدي  ، (د یادولو وړ ده چې د توری کلا خښتې ډیري لویی جوړې شوې چې هره یوه یې زموږ له یو من څخه کمه نه ده ، طبعي خبره ده چې دا لويي خښتې لاندې په آباده ځمکه جوړې شویدې ، خو دا چې څه ډول هلته پورته شوی ، او تر اوسه څنګه کلکی پاته دی ، دا بله خبره ده ) ،هغه مهال د سجاوند د کلا ځینې سیمي لوټمارو کیندلې وي ، خونی یې په کمان ډول تر اوسه هم روغې وي او د یوې خونې اسمانې شین رنګ خو زه ډیر حیران کړم ،دا چې د سجاوند کلا په تاریخې اثارو کې ډیره ستایل شوي او ډیرې لرغوني لیکنې پري شوي ،ویل کیږي چې هغه کلا د بودایی، یا هندویی دین د پیروانو یو لوی معبد ؤ ، او ځينې خو یې اتش کده بولی چې د اوسني پاکستان او هند څخه به زیارت کوونکي ورته راتلل  ، کوم  څه چې د سجاوند د کلا په خاورو کې هري خواته ډیر تر سترګو کیږی سکاره او د خاورینو لوښو کودي دې چې هری خواته ښکاري ، د توری کلا هم همدا ډول داستان دی ، نو د اتش کدی خبره به درواغ نه وي،د توری کلا د موقعیت په هکله داسی تصور کیدای شی چې دا کلا د هغې زماني د واکدارانو له لوری یوه دفاعي چوڼې په ډول وانه شوې و چې  د لوګر او پکتیا په سیمه کې د اسلام له راتګ  وړاندې او وروسته  یې د دې سیمې ساتنه کوله ، د افغانستان او نړی تاریخ لیکونکي لیکي چې افغانستان ته  د اسلام له راتګ ډیر کلونه وروسته هم د کابل شاهانو بودایی حکومت په لوګر او پکتیا واکمن ؤ چې اصلی د عبادت ځای یې همدا سجاوند معبد ؤ  ،چې د تاریخې لیکنو په اساس  دامعبد د دريمې هجري پيړۍ تردوهم نيمايې پورې هم ودان ؤ چې د اسلامی لښکر د عمرو ليث صفارى  د کورنۍ له خوا د  استول شوى قوماندان "فردعان" په لاس  وران او بت خانه  یی د زابلستان ترفتحه کولو وروسته ونړوله ، نو کیدای شی توره کلا هم هغه مهال د همدی قماندان د لښکرو په واسطه ورانه شوی وي چې خپل ټول تاریخ یې په ګيډه کې د خاورو تر انبارونو لاندي پت ساتلی چې یوه ورځ به یې له سپړلو وروسته اصلی تاریخ معلوم شی .

دا چې دا کلا په اوسني عصر کې زموږ د سیمې خلکو ته څه ارزښت لری ، دومره لیکلی شم چې که زموږ خلک  ددي کلا ساتلو ، او ورسه څیرمه غره ونو او غوړښتیو ته ښه پاملرنه وکړي او په یوه کم مصرف سره دې کلا ته د موټر لاره جوړه شی نو ليری نه ده چې دا غر او کلا به زموږ د خلکو  لپاره د عایداتو لویه منبع شی او د سیمي څه چې د نړی سیلانیان به یې هم کتو ته راځې ، ددې غره د غوړښتیو ونې پخوا د نذر په شان خلکو ساتلې خو..په تاسف سره باید ووایم چې د غره دواړو خواوو ونې او غوړښتې د ځينو خلکو له خوا په ډیره بی پروایی د سون لپاره غلا کیږي ..

د پاکستان د سوات سیمه چې د پاکستان د سیاحت تر ټولو مهمه سیمه ده ، او د سیمي خلک د ټول کال عایدات د دوبی په څو میاشتو کې له سیلانیانو تر لاسه کوی ، یو وخت  زموږ د توری کلا له غره څخه ښکلې نه وه ، هلته اوس کټ مټ د توری کلا د غره په شان ، غره کي پاخه کورونه جوړی کړی ، او سیلانیان پکښې د رخصتی او میلی شپی ورځې تیروی ..

د همداسی ورځې په هیله چې د دواب نوم د سیاحت په کتاب کې ثبت شی

 

 

 

د تاریخ پوهانو ځینې لیکني دلته را اخلم ..

مسعودی سجاوند را از مربوطات تسوکویوتا یا غزنی میداند و یک از محلات ارزشمند تاریخی لوکرنا (لوگر) محسوب میګردد . بنابر گفته محمد عوفى يکى از دانشمندان دوره غورى این معبد را از قرن ششم تا قرن نهم میلادی با عظمت و جلال؛ پیروان خودرا داشته است و کابل شاهیان و رایان کابلی وبعدا یفتلی ها از پشتیبانان سرسخت این معبد بودند چنانچه در سکه های یفتلی نام سکاوند دیده میشود این سکه در حقیقت میرساند که شاهان یفتلی آتش پرست بوده و معبد زونا یا شونا را مورد تقدیس خویش قرار میدادند .محمد عوفى موقعيت لوگر را در لباب الالباب چنين مى نويسد: لهوکر موضعى به غزنين وسجاوند از مضافات لهوکر غزنين است.( 7) 

بنابر نوشته های مرحوم احمدعلی کهزاد معبد شونا سجاوند و معابد گندهارا به هم ارتباط نزدیک داشت و برهمنان هندویی این معبد را مورد احترام و نیایش خویش قرار میدادند . ناگزیز باید بنویسیم که آتش پرستان هندویی کشورمان ، روابط با آریایی هایی قلب افغانستان که سوریا و مهر و رودرا ، سوتری ومیترا را پرستش مینمودند و از آنها متاثر گردید ه بودند ؛ داشتند . 

بقرار ترتبیب البیرونی سومین پادشاه برهمن شاهی « کملـو» نام داشت که آنرا « کـلمو» هم تلفظ میکنند. از روی یکی از حکایات دلچسپ محمد عوفی در جوامع الحکایات معلوم میشود که مشارالیه معاصر زمان عمرو لیث صفاری (265-287 هجری) مساوی (879- 900 میلادی) میزیست و سلطنت میکرد. اگرچه مولف جوامع الحکایات او را درین وقت بصفت رای هندوستان یاد کرده ولی هنوز علاقه های ننگرهار و لغمان و تگو و نجرو پختیا (سمت جنوبی) تا حوالی نزدیک کابل جزء قلمرو او بود. این مساله از روی فتح « سکاوند» (لوگر) معلوم میشود زیرا محمد عوفی شرح میدهد که عمرولیث صفاری شخصی را بنام «فردعان» شحنهء زابلستان مقرر کرد و او با چهار هزار سوار آمده و سکاوند را گرفت و بتکدهء معروف آنرا که در اقصأ هند شهرت داشت ویران کرد. ( 8) 

سعید نفیسی در تعلیقات بر لباب الالباب می گوید: « سجاوند یا سگاوند اینک آبادی کوچکیست در ناحیۀ لوگر در خاک غزنین و در مشرق افغانستان ( 9) 

این معبد ، نیایش گران هندویی شونا را که به پرستش آفتاب معتقد بودند، به خود می کشاند . نکته ای دیگریکه این محل را مورد توجه جهانیان قرار داد کشف سکه های است که مربوط دوره کوشانی ویفتلی بوده که دربین دانشمندان به نام ( نگین شاهی یا تجین شاهی) شناخته شده است .واین عبارت از هیکل نیم تنه ای است که اسمای محلات افغانستان که به آن سکاوند گفته شده است اهمیت این معبد را برجسته میسازد.

ابوريحان البيرونی از سلسله برهمن شاهان کابل ياد کرده، و برهمن شاهان از روی عقيده برهمن يا هندو بودند و از هنددوان بومی و محلی کابل به شمار می رفتند. معابد زيادی در کابل و ماحول داشتند و معبد سکاوند يا سجاوند در لوگر يکی از آن معابد معروف آنها بود. آنان در اثر فتوحات غزنويان از کابل و لوگر و گرديز عقب نشستند و بالاخره در مجاورت اتک خود را استحکام بخشيده و مرکز جديدی به ميان آوردند. ( 10) 

 

 

.

 

کورنی ژوند کور باید څه ډول ځای وي ؟

لیکنه : محمدشفیق صادق

کورونه د انسانانو د اوسیدني او ژوند کولو ځایونه دي ، خلک هلته  آرام ژوند پکښې کوي، د ستړیا په مهال دمه پکښې کوي ،اطمنان او راحت پکښې کوي ، یوازینی ځای کور دی چې خلک پکښې د ارامي ، ازادئ  او خوندي توب احساس  کوي ، په خپل عورت او حرمت ډاډه وي ، هر هغه څه  کولای شي چې بل ځای یې نشي کولای ، خو کور هغه مهال همداسې ډاډمن حالت غوره کوي ، چې محرم او ممنوع الدخول وی ، هیڅوک ددې حق ونه لري چې د کور د خاوند له اجازې پرته ، هلته ورشي ، د کور څښتن د خپل کور په هکله پوره واک ولری ، دا حق ولری چې څه وخت وغواړي د چا سره وګوري او د چا سره ونه ګوري ، له همدې امله الله تعالی موږ ته امر کوي چې د چا کورته ورتلاست نو اجازه وغواړئ ، او خلک یې له اجازې پرته د بل چا کور ته له ننوتلو منع کړي دي ،هغه وخت موږ کولای شو چې د یو چا کور ته ورشو ، چې اجازه وغواړو ..

الله تعالی فرمایی : قال تعالى: ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ * فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ * لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فِيهَا مَتَاعٌ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ ﴾ [النور: 27،28، 29].

یعني : ای هغو کسانو چې ایمان مو راوړئ ،هغو کورونو ته مه ننوزئ چې ستاسو نه دی ،تر هغه وخته چې( اجازه وغواړئ ) خبرې ورسره وکړئ او ددې کور په اهل  سلام واچوئ ( دغه اجازه غوښتل ) تاسو ته بهتره دي تر (بی اجازې ننوتلو ) ښايی چې تاسو پند واخلئ .

خو که څوک مو په کور کې ونه موندل ( چې اجازه درکړي ) بیا هم  مه ننوزئ ، تر هغه وخته چې اجازه درکول شی ، خو که درته وویل شول چې بیرته ولاړ شي ( د راتلو وخت نه لرم ) نو بیا بیرته راوګرځئ ، او دغه بیرته راګرځيدل ډیر غوره دي تاسو ته ، او الله تعالی په هغو کارونو چې تاسو یې کوئ ښه عالم دی .

خو په تاسو ګناه  نشته که تاسو هغو کورونو ته ننوتلی چې له اوسیدونکو خالي وي ، ستاسو هلته کوم  منفعت( ضرورت) وي ، او الله تعالی په ټولو هغو کارونو ښه عالم دی چې تاسو یې ښکاره کوئ یا یې پټ کوئ .

ولي الله تعالی  په اجازه غوښتلو ټینګار کړی  ؟

دا چې کور د امن ځای دی او هر څوک پکښې په ډاډه زړه ژوند کوي ، نو کیدای شي یو څوک په کور کې په  داسي حالت  وي چې بل ځای نه وي . نو که څوک له اجازې پرته د چا کورته ورشی ، په داسي څیزونو به یې سترګې ولګیږي چې د کور د څښتن لپاره شرم وي ، د میلمه لپاره هم کیدای شي د بې لارئ لامل شي ، د بی اعتمادې لامل شي ، د تصادف په ځای قصدي کتنې پیل شي . او د کور امنیت له منځه ځې، د مینې او محبت فضا په خفګان او دښمني بدلیدالی شي ، له همدې امله الله تعالی مؤمنانو ته په دې ادب د مراعات کولو امر کوي ، او د ننوتلو په مهال ورته نور آداب ښيي .

ولي باید سلام پري واچوي ؟

کله چې یو څوک د چا کور ته ورځي او په هغوی سلام اچوي ،نابدیا ، وحشت ، او خفګان له منځه ځي ، مینه محبت ، ډاډ او سکون رامنځ ته کیږي .

کور کې یوازې د بدن عورت خبره نه ده چې خلک نه غواړي هغه بې پردې وویني . بلکه دلته د طعام ، لباس ، لوښو ،جامو عورت او عزت هم شامل دی ، ډیر ځله یو څوک  نه غواړي ،ددوی کور ، لوښې ، جامې ..د بل څوک په ناوړه حالت کې ووینی ...

همدا ډول د احساس ، رغبت ، خفګان او پریشانی عورت ..ډیر خلک نه غواړي یو څوک د هغه د ژړا ، خفګان ، غصې ،..په حالت کي وویني .. دا هغه مهم اجتماعي اداب او بنسټونه دي چې کورنی ژوند پرې ولاړ دی او الله تعالی موږ ته  دهغو په مراعات کولو امر کوي ..

د اسلام په لومړي سر کې به مسلمانانو د رسول اکرم (ص) ټولو خبرو او کړنو ته په غور سره کتل ،او هغه به بې عملي کول چې د بیلګي په توګه به زه څو نمونې ولیکم :

له قیس بن سعد څخه چې هغه د عباده زوی دی روایت شوی چې فرمایی : یوه ورځ رسول الله (ص) زموږ د کور د لیدنې لپاره راغی ،نو یې وفرمایل : اسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته ، سعد د هغه ځواب په ټیټ آواز ورکړ ، ( قیس وایی) ما ورته وویل : ایا رسول الله ته اجازه نه ورکوي ؟ هغه راته وویل : پریږده چې رسول الله دری ځلې په موږ سلام ووايی ....دا عمل دری ځلی تکرار شوی ..له دریم ځل سلام ورسته رسول الله بیرته روان شو ، سعد ورپسې ورغئ او ورته ویی ویل : یا رسول الله موږ ستا سلام اوریده  ، موږ په ټیټ آواز ځواب درواوه ،.موږ غوښتل ته ډیر ځله په موږ سلام ووایی .. رسول الله ورسره راوګرځيد ...

حدیث ابوداؤد او نساېې روایت کړی دی .

ایا د اجازې غوښتلو لپاره حتما باید سلام واچول شي ؟

د سلام کلمه ښکلي د مینې محبت او ثواث ګټلو وسیله ده ، که ممکنه وي چې د سلام کلمه استعمال کړل شي دا تر ټولو ښه ده  ځکه رسول الله (ص) به همدا کلمه استعمالوله ، خو کولای شي یو څوک د الله اکبر ، لااله الا الله ، سبحان الله ... کلمي ووایی  ، همدا شان دروازه ټکول ، د یوچا نوم اخیستل ( فلانیه ) ..غاړه تازه کول ..دا ټولې د اجازې غوښتلو وسائل دي ، خو سلام تر ټولو بهتره دی .

د دروازې سره به څه ډول دریږي ؟

کله چې یو څوک د چا دروازې ته ورځي نو ادب دادی چې مخامخ به دروازې ته نه دریږي .بلکه د دروازې ښې یا کیڼ اړخ ته به دریږي ..

ابوداؤد په یوه بل حدیث کې له عبدالله بن بشر (رض) څخه روایت کړی چې :

رسول الله (ص) به چې د کوم قوم دروازې ته ورغی ، نو مخامخ به دروازې ته نه دریده ،د دروازې ښې او یا کیڼ اړخ ته به ودرید او دا به یې ویل : السلام علیکم ..اسلام علیکم ..ځکه هغه وخت به په کورونو ( دروازو) پردې پرتې وي .

بل حدیث شریف کې چې مسلم شریف روایت کړی ،فرمایی :

چاچې د د کوم قوم  د کور څخه د هغه کور د څښتن له اجازې پرته اطلاع حاصلوله نو د (کور څښتن ته ) جایز دی چې سترګې یې راوباسي .

ایا یو څوک به خپل کورته ننوتلو کې هم اجازه غواړي ؟

یوازې  د بل چا کورته ننوتلو په مهال اجازه غوښتل نه  ، بلکه کله چې څوک غواړې خپل کورته ننوزي هم اجازه به غواړي . په دې هکله عطاء بن یسار (رض) نه روایت شوی :

 رُوي أن رجلاً قال للنبي صلى الله عليه وسلم: أأستأذنُ على أمِّي؟ قال: ((نعم))، قال: إنها ليس لها خادمٌ غيري، أفأستأذن عليها كلما دخلتُ؟ قال: ((أتحب أن تراها عُريانة))؟ قال الرجل: لا، قال: ((فاستأذِن عليها))

یوه سړي رسول الله (ص) ته وویل : کله چې مې د مور ( کور، خوني ) ته ورځم هم اجازه وغواړم ؟ رسول الله ورته وویل . هو .بیا سړي ورته وویل : هغه پرته له ما بل خدمت کوونکی نه لری ،نو آیا هر ځل چې ورتلم  اجازه ترې غواړم ؟ هغه ورته وویل : ایا دا خوښوي چې هغه (مور ) دې بربنډه  وویني ؟سړي وویل نه . بیا رسول الله ورته وویل : نو اجازه غواړه .

عطاء بن رباح (رض) له ابن عباس (رض) څخه روایت کوی چې : ما رسول الله ته وویل : ایا زه د خپلو یتیمو خویندو څخه چې زما سره په یوه کور کې ژوند کوی هم ( کورته د ننوتلو په مهال) اجازه غواړم ؟ هغه راته وویل : هو . ...

بیا یې راته وویل : ایا ته خوښووي چې هغه لوڅې وویني ؟ ماورته وویل نه ، بیا یې راته وویل . نو اجازه غواړه ،هغه وایی ، ما بیا رسول الله ته مراجعه وکړه چې ( ما معاف کړی ) نو یې بیا راته وویل : ایا ته خوښوي چې د الله تعالی اطاعت وکړي ؟ وایی ماورته وویل : هو ، نو راته ویې ویل : اجازه واخله

کله چې کوربه میلمه ته وایی بیرته ولاړ شه نو میلمه باید همدا کار وکړي .
کله چې یو څوک ونه غواړي چې اجازه درکړي نو بیرته راوګرځه ، دا درته بهتره  دی ،او په دي خبره باید انسان خوابدی نه شي ،ځکه دا کار د اسلامي آدابو څخه یو ادب دی ،او پابندي پری لازمي ده ،خو ننی مسلمانان بیا دا ادآب نه مراعات کوي ، ډیر خلک به ګورې نه شپه کوري نه ورځ پرته له اجازه د خلکو کورته ورځي ،دروازې ورټکوي ،که هغه هر څومره په قصد چپ پاته وی بیا هم شل ځلي دروازي ورټکوي ..تر څو د مجبوریت څخه دوازه ورته خلاصه کړي ،په داسې حال کې چې زړه یې نه وی دا ملیمه یې کور ته ورشي .. ظروف یې ددي نه وی چې د چا سره وګوري .

میلمه خو د ځان سپکاوی ګڼې چې بیرته وګرځي ..او دا کار د ځان په حق کې شرم ګڼې . میلمه  په دی نه پوهیږی چې دا وخت ددی دی چې زه هلته ورشم ،دا چې د ډوډی خوړلو په وخت کې سلام اچول په چا لازم نه دی ، خو په دې وخت کې بیا دروازه ټکول به څه ډول مناسب وي ، که کور ته اجازه ورکړې بیا ډوډی نه ورکوي ، نو زړه کې یې د دښمنئ لمبې بلې شي ، یا د شپې لپاره پاته کیدو سات ورته ونه کړې نو سم د دښمنی فکر ورسره پیدا شي ،نه ددې کور شرائط په نظر کې نیسي او نه ، د کوربه حالت .دا ځکه چې موږ یوازې د غلط عرف او ړانده تقلید بنده ګان یو ، نه د شریعت تابعدار .

ایا د کور د ننه اجازه غوښتل لازم دي ؟

تر اوسه مو په دې خبره وکړه چې کوم کور ته له بهر څخه څوک راځې نو څه دول چلند به کوي ، اوس به راشو دې ته چې د کور د ننه ، به زموږ د ژوند لاره څه ډول وي ، ایا هر څوک به هرې کوټې ته ننوزي او که کوم اداب شته ؟

الله تعالی موږ دلته هم خپل سر ته  نه یو پریښې ، په سورة النور کې الله تعالی فرمایی :

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ۚ مِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ۚ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚ طَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (58)

یعني :ای هغو کسانو چې ایمان یې راوړي ،لازمه ده چې له  تاسو اجازه وغواړي هغه وخت چې ( تاسو ته درځي ) ( کوم چې تاسو یې مالکان یاست )(لکه وینځي ، غلامان ، خادمان)  او هغوی چې تر اوسه  لا د  بلوغ حد  ته ندي رسیدلي ، ( دا اجازه به ) دری کرته ( وختونو کې ) غواړي ،د سهار له لمانځه د مخه ، او هغه وخت چې تاسو خپلې جامي له تن څخه لیری کوي ،د غرمې په مهال ، او د ماخوستن له لمانځه وروسته ، دغه ( دری وختونه ) تاسو د اخلال او ځورنې دی ، له دی دریو وختونو پرته په نورو وختونو کې په تاسو او (یادو خلکو) کومه ګناه نشته (چې ستاسو اطاقونو ) ته درشي (ځکه ) دوی د تاسو ترمنځ ګرځیدونکي دي ... الله تعالی تاسو ته خپل ایتونه په ښکاره بیانوي ،او الله تعالی ښه عالم او د حکمت څښتن دی .

إِذَا بَلَغَ ٱلْأَطْفَٰلُ مِنكُمُ ٱلْحُلُمَ فَلْيَسْتَـْٔذِنُواْ كَمَا ٱسْتَـْٔذَنَ ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمْ ءَايَٰتِهِۦ ۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

خو کله چې واړه ماشومان ( اصیلان) د بلوغ حد ته ورسیدل ،نو دوی به هم ( خونو ته د ننوتلو په مهال) اجازه غواړي ،داسې اجازه لکه له دي ماشومانو مخکې چې لویانو اجازه غوښته  ..الله تعالی همداسې ښکاره بیانوي تاسو ته خپل ایتونه ، او الله تعالی ښه عالم او د حکمت څښتن دی .

ددي ایت له تفصیل څخه داسې ښکاري چې وینځې ، او غلامان او هغه ماشومان چې د بلوغ مرحلې ته نه وي رسیدلي ، کولای شي پرته له اجازې غوښټلو په کور کې وګرځي ،خو په دریو وختونو کې ورته د ازاد ګرځيدو اجازه نشته ،او دوی باید اجازه وغواړي دا وختونه دری دی :

۱- د سهار له لمانځه د مخه چې خلک عادتا د خوب په جامو کې او د استراحت په حالت کې وي

۲- د غرمي وروسته چې خلک عادتا د په ګرمئ کې بیده کیږي ،او د خوب جامي اغوندي .

۳- د مازخوتن د لمانځه ورسته چې خلک د خوب جامي اغوندي، او استراحت کوي ، دا دری وختونه له دې امله په عوراتو ونومول شول چې عورتونه پکښې ښکاره کیدای شي ،همدا وختونه دی چې نومول شوي کسان د کور د ننه کوټې ته په ننوتلو کې اجازه وغواړي .

دا داسې یو ادب دی چې ډیرې کورني ورڅخه غافلې دي ، خلک فکر کوي چې دا خو ماشومان دی او یا دا چې دا خو خادمان دي ، په حالاتو نه پوهیږي  ، خو د روانشناسی د علم علماء وایی ، چې کله ماشومان په ماشومتوب کې د ادابو خلاف حالات وویني ، په ټول ژوند یې ناوړه اغیزي اچوي  ، له همدې ماشومتوب څخه یې فکر په همدې ناوړه کارونو کې مصروف کیږي . نو باید ماشومان له داسې صحنو ، لیدنو او اوریدنو لیرې وساتل شي .

 خو کله چې همدا ماشومان ، د بلوغ عمر ته ورسیږی ، نو دوی هم د لویانو حکم غوره کوی ، داسي اجازه به غواړي لکه لویان او پردي خلک ..

 دا چې اسلام د کور دننه  د ماشومانو لپاره داسي احکام لازم کړي  ، نو په کور د ننه د لویانو ، ګڼو کورنیو . څو فامیلونو لپاره به څه ډول وي .

متأسفانه ډیرې کورنی ،د کور د ننه د دې آدابو له مراعات کولو عاجز دي ، یا د اهمیت په سترګه نه ورته ګوري ، محرم او غیرمحرم ګډ ژوند سره کوي ، ستر او پردې له منځه تللې وي ، اجازه غوښتل خو د کور د ننه د کاکا زوی ، او ماما زوی ته شرم وي ، لیورونه او وریندارې په یوه کور او کوټه  کې ګډ ژوندونه کوي ..همدا کارونه  د عرف او رواج په نوم جاېز بولې ، که د الله احکام ورته بیان شي ، بیا پښتني غیرت راوړاندې کړي ، ځانونو ته د ملاېیکو فکر کوی ..خو د همدې ادابو د نه مراعات په صورت کې کورنی په لویو ستونزو او دښمنیو کې راګیر شي او د وژنو او قتلونو لامل ګرځي ...