د قرون وسطی د زماني مشهور مسلمان طبیب او ډاکتر ( ابن نفیس)

د قرون وسطی د زماني مشهور  مسلمان طبیب او ډاکتر ( ابن نفیس)

ابن نفیس یو متبحر عالم ؤ  چې  پراخه معلومات ، هڅانده طبیعت ، او ژوره پوهه د نوموړې ډاکتر ځانګرتیاوي  وې . نوموړی  د خپل عصر د طبیبانو لارښوود ګڼل کیږي . هغه  دخپلو ‎څیړنو او پلټنو په نتیجه کې  توانید چې نوي معلومات چې تر دې دمه چاته معلوم نه ؤ  کشف او رامنځ ته کړي ، ددې تر څنګ  هغه په یوازي سر وتوانید چې په انسانی تاریخ کې د لومړي ځل لپاره یو طبی دائرة المعارف ولیکي او په نړي کې د طب په برخه کې یو لوی تحول رامنځ ته کړي .

د نوموړي بشپړ نوم ‎(  أبو الحسن علاء الدين علي بن أبي الحزم القَرشي الدمشقي) دی چې په ابن نفیس سره شهرت لری.

د هغه ژوند او لویدل ..

نوموړي  د سوريی په دمشق کې په (۶۰۷)  هجري قمري کال زږیدلی ، هملته یې د علماؤ او پوهانو څخه زده کړې وکړې ، د دمشق د النور په بیمارستان ( روغتون) کې یې زده کړي او عملي تجربي تر سره کړې ، داسي هم ویل کیږي چي نوموړي د یوه بل مشهور طبیب  د (عيون الأنباء في طبقات الأطباء)  کتاب د لیکونکي (ابن ابی اصیبعه) هم عصره ؤ  او دواړو د طب په برخه کې له علی ابن الدخوار څخه زده کړې کولې ، نوموړي ددې تر څنګ چې په طب کې زده کړې کولې د شافعي مذهب د فقهې ښه لوی عالم او د فلسفی په علم کې ښه لیکوال ؤ  ، د تفسیر په علم کې یې د وحې په عقلاني اړخ ډیر اهتمام درلود ، د هغه دعصر او زماني د علماؤ په خلاف ، د تفسیر په څانکه کې یې د قرآن کریم او احادیثو په تفسیر کې له عقل څخه ډیر کار اخیست . همدا رنګه نوموړي په عربی ژبه او ادب ، او منطق کې هم ښې لیکنې درلودې .

ویل کیږي چي نوموړي  له څه مودي وروسته  د (۱۲۳۶ او ۱۲۳۹) میلادي کلونو ترمنځ قاهری ته تللی او هلته  یې د الناصری په روغتون ، وروسته د المنصري په روغتون کې چې سلطان قلاون جوړ کړي ؤ کار وکړ  او د مصر د ټولو طبیبانو سر طبیب و ټاکل شو ، همدا رنګه نوموړی  ( ۱۲۶۰ او ۱۲۷۷) میلادي کلونو تر منځ د سلطان بیبرس خاص ډاکتر ؤ    

ابن نفیس به په خپل هستوګنځې کې د طبی علومو د څیړنې مجلس او مرکز درلود چی د قاهری امیران ، د نظر خاوندان او داکتران به پکښې راټولیدل ، نوموړي په قاهره کې یو ښکلي کور په خپله جوړ کړ چې د رخام په ډیرو کې فرش کړی ؤ  ، هغه  ډنګر ، او جګ قده سړی ؤ چې شهرت یې یوازي په طب کې نه ؤ . ابن نفیس د وینې د کوچنې دوران کشف کوونکی دی

په تیرو زمانو  کې په نړیواله سطحه دا خبره خپره وه چې د ویني د کوچنې دوران لومړي مکتشف انګلیسی عالم  ( کې ویلیم هرفی )په (۱۶۲۸) کال کې دی ،  نوړي په خپل تألیف کړي کتاب  (په حیوان کې د ویني او زړه د حرکت تحلیلی او تشریحي څیړنه ) کې د وینې د مکمل دوران (کبری اوصغری) تشریح کړیده ، همدا غلط تصور په خلکو کې تر هغه مهاله خپور ؤ چې مصری ډاکتر (محې الدین التطاوي)  د جرمني د (فرایبورګ) په پوهنتون په (۱۹۲۴) میلادي کال د خپلي دکتورا د لیکنې په تشریح  خلک په خپل نوي نوښت  حیران کړل  او دا یې ثابته کړه چي د وینې د صغری دوران لومړي مکتشف (ابن نفیس ) دی . نوموړي دا ادعا هغه مهال وکړه چي کله یې د ابن نفیس  د (شرح تشریح القانون) مخطوط کتاب د برلین په یوه کتابتون کي وموند  په دې  کتاب کې ابن نفیس  د ( ولیم هارفی ) له لیکني ډیر مخکې د وینې د دوران علمي تشریح او څرنګوالی شرحه کړیدی ،(التطاوي) په دې نوي نظریی سره خپل ټول استاذان حیران کړل ، او په دې برخه کې یې د پوهانو او څیړونکو توجه راواړوله ، په تیره بیا د آلماني مستشرق (مایرهوف) چې خپله هم ډاکتر ؤ او په عربي ژبه پوهیده ،هغه په مصر کې اوسیده ، نو هغه  په (۱۹۳۱) میلادي کال یوه مفصله څیړنه خپره کړه او دا حقیقت یې په ډاګه کړ چې اصلی کاشف ابن نفیس دی . په دې سره یې ورسته له (۷) پیړیو د ابن نفیس حق په ځای او علمي لاسته راوړنه یې د هغه په نوم ثبت کړه .
د طب په برخه کي د ابن نفیس نوری لاسته راوړنې

د طب په برخه کې د ابن نفیس د وینې د صغری دوران اکتشاف یوه مهمه لاسته راوړنه ده چې تر ده مخکې بل چا نه  درلوده ،، ددې تر څنګ نوموړي د لومړی ځل لپاره د هغو شریانونو څخه هم پرده پورته کړه چې د زړه عضلات تغذیه کوي ، دا هم د هغو آوازو په خلاف  خبره ده چې وایی دا اکتشاف (ستاکیو ) کړیدي . همدا ډول ددې څخه هم سترګې نشو پټولای چې نوموړي د هغو غړو هم  دقیقه تشریح کړیده چې د هغو په واسطه د شریانونو او وریدونو تر منځ تبادله لامنخ ته کیږي  چې اوس ایطالوي عالم (ریالدوا کولومبو) ته منسوب دي خو ابن نفیس تري دری پیړي مخکي دی .
د ابن نفیس لیکنې  د ابن نفیس شهرت یوازې په طبی برخه کې ندي پاته ، بلکه هغه د خپل عصر د یو له مشهورو علماؤ څخه  شمیرل کیږي . هغه د خپل عصر د ژبي او ادب ، فلسفې ، فقهې   او احادیثو  په علومو کې هم ګڼې لیکنې او لاسته راوړنې درلودې   ،دبیلګې په توګه :

 ۱-"الرسالة الكاملية فى السيرة النبوية".

۲- د "فاضل بن ناطق"  په نوم كتاب  چې "حى بن يقظان " په بڼه او اساس لیکل شوی
۳-"المختصر في أصول علم الحديث"
۴- "طريق الفصاحة" فى النحو

په طب کې یې ګڼې لیکنې درلودې :
۱-"شرح فصول أبقراط"
۲-"المهذب فى الكحل المجرب"
۳-"الموجز في الطب"
۴-"شرح تشريح القانون"
۵-"الشامل في الصناعة الطبية"  چې دا کتاب یې له لویو لیکنو شمیرل کیږي   او په یوازي توګه تر ټولو لوی طبي دائرة المعارف ګڼل کیږي   

د هغه وفات

ابن نفیس د خپل ژوند په وروستیو کې وروسته له (۸۰) کلونو  د عمر سخت ناروغه شو ، تر دې چې پوره  شپږ ورځې په خپل بستر کې پریوت ، ځینو علماؤ ورته  د شرابو د یوه ډول د خوړلو پشنهاد وکړ ، ګمان یې درلود چي په دي کې به د هغه د مرض د ښه کیدو ځینې څیزونه وي  ، خو ابن نفیس د یوه څاڅکې د خوړلو  نه هم انکار وکړ او ویی ویل :زه نه غواړم د خپل خدای سره په داسې حال کې مخامخ شم چې په ګیډه کې مې  شراب پراته وي بیا د جمعې په ورځ د ۶۸۷ هجري کال د ذی القعدي د میاشتې په (۲۱) نیټه چې د (۱۲۸۸) میلادي کال سره سمون لری وفات شو ، خو له وفات مخکې یې د المنصوري بیمارستان ( روغتون ) ته د خپلو ټولو ګټلو مالونو ، ملکیتونو ، کور او کتابتون د وقف اعلان  وکړ.