د افغانستان روانې لوړی زده کړې د ننګونو او پرمختګونو ترمنځ

 

 

 دوهمه برخه                                                                              لیکنه محمدشفیق صادق

۶-استبدادي محیط

زده کړه او تعلیم هغه مهال مفید او ګټور وي چې د متعلم ، محصل لپاره ډاډه ، په زړه پوري ، مینه ناک او د متقابل احترام فضا موجوده وي ، استاذ د یوه مهربان پلار په شان له خپلو محصلینو او زده کوونکو سره چلند ولری ، استاذ د چراغ غوندي وسوزی ، نورو ته رڼا او علم ورکړي ، د استاذ مهرباني او اخلاص محصل علم ،او هڅې ته تشويق  کړي ، خو دلته بیا د ډیرو استاذانو او محصلینو  داستان بل ډول دی ، استاذ ځان ته  د استاذی د مقام په ځای د قاضي ، او څارنوال مقام  ټاکلی  ، دکتاتوري ، تنده رویه ،غورو او تکبر د ډیرو استاذانو ورځنی تعامل دی ،دلته نه  هغه مینه شته  ، او نه هغه اخلاص چې محصل ورته اړتیا لری، استاذ په دی لټه کې دی چې څنګه محصل  د ځان تابع کړي  ، محصل بیا په دی لټه کې دی چې څه ډول وکولای شی په مصنوعي احترام او جاپلوسی سره د استاذ مهرباني تر لاسه کړي تر څو وکولای شی په امتحان کې تري د بریالیتوب نمره واخلی ،په ښکاره خو یی لاس ورښکلوي ، خو په حقیقت کې بل حالت وي . د استاذ او محصل ترمنځ د پهلواني مسابقه ده. زیاتره محصلین د پوهنتون له فراغت وروسته یوازی د استاذانو د سخت چلند او چانسونو خاطری له ځان سره وړی ، داسی استاذان هم شته چې عیب ګڼې خپل محصل ته سلام واچوي او یا یی سلام علیک کړی ، په ټولګې کي  له استاذ څخه پوښتې  کول ، مناقشه کول ، او د استاذ غلطی راګرځول خو خامخا محصل ته په چانس تمامیږي ، نو زیاتره محصلین بیا له دې کړنو ډډه کوي . په داسی حال کې چې په نوره نړی کې بیا تعامل بل ډول دي ، هلته استاذ دی چې محصلین تری د زامنو په شان چاپیره وي ، همدا علت دی چې زموږ  کدورنه علمي وده  نه کوي .د همدی دکتاتوری نظام له امله ، د محصلینو سره ډیری پوښتنې لاینحله او بی ځوابه پاته وي ، تر دې چې د ځينو لوړتیا هم همدلته خاموشه کړي او د لوړو زده کړو څخه څه چې د پوهنتون له دروازې یې ښه نه راځې ...

۷- میخانیکې زده کړې

د پوهنتون دوره د عملی کارونو ،تجاربو ، نوښتونو  او اختراعګانو دوره ده ، په نوره نړی کې په همدی دوره کې اختراعات تر سره کیږي او نوی اکتشافات کيږي ، د ځینو پوهنځیو زیات درسی بهیر  باید په لابراتوار ، مزرعه ،عملی ساحه ، شفاخانه او فابریکه کي  سرته ورسیږي  ، دوی باید عملی زده کړې وکړی ، خو په تأسف سره  دلته بیا تر هر څه په میخانکي زده کړو ټینګار کیږي ، کتاب او د استاذ چوپتر د استاذ او محصل ترمنځ د اړیکې یوازیني  وسیله ده  . ځېنې  پوهنتونونه   د عملی کارونو لپاره  ، د کار ساحه نه لری او ځینې بیا د کمزوری اداری سیستم له امله یوازی په ټولګي بسنه کوي ، ډیری پوهنځي چې باید په ورکشاپ او لابراتوار کي کار وکړي ، نه لابراتوار لری او نه ورکشاپ ، که یې لری د کمزوری منجمنت له امله یې دروازی د محصلینو په مخ تړلې  وي ، او یا استاذ خپله د عملی کار وړتیا نه لری ،د تعلیم تربیي د پوهنځيو ډیر داسی محصلین مي ولیدل چې د کیمیا او فزیک له څانکو فارغ شوی و، خو په څلورو کلونو کي یې یوه روځ هم نه لابراتوار لیدلی ؤ او نه ورکشاپ ، د زراعت د پوهنځیو فارغین ،  د هیواد ډیر مشهور  زراعتې بوټې نه پیژنی  .کیدای شی د غنمو او اوربشو توپیر ونه شي کولای ، ځکه دوی زراعت یوازی په ټولګې کې زده کړي، د انجنیری څخه فارغ محصلین  په عملی ساحه کې د یوې نقشي د کښلو توان نه لری  ، نو څنکه به زموږ تخنیک او عملی وړتیا لوړه شی ؟

همدا حالت د اجتماعي پوهنځیو هم  دی ، د پښتو اودري له ادبیاتو فارغین د یوې کوچنی مقالی د لیکلو توان نه لری ، باور وکړی د جغرافیی د پوهنځي د فارغینو څخه می د استاذی لپاره امتحان اخیست د نقشي د څلورو خواوو په ښودولو قادر نه ؤ ، د ډیرو مشهورو هیوادونو موقعیت یې نه شوای ښودلای .. دې ځوانانو ته د هیواد راتلونکي په تمه دی.

۸- کمزوری لیکنې او مونوګرافونه :

د پوهنتون څخه د فراغت سند د یوې لیکنې ، مونوګراف ، پروژی  په تکمیل چې د لارښود استاذ تر څار لاندې باید کار پري وکړي ،ورکول کیږي . د پوهنتون نصاب باید  د نظری زده کړو پرځای په عملی زده کړو متمرکز وي ، پروژې ، ليکنې ،عملي کارونه باید د لومړي ټولګې څخه محصلینو ته ورکول شی ، محصل د څلورکلنې دورې تر پایه د اړوند مسلک د ټول کتابتون سره آشنا شي ،د څیړنې ، لیکنې او مقالي لاره یې ښه وهلې وي ، د فراغت په مهال وکولای شی خپله پروژه یا مونوګراف په موفقانه ډول پرته له ستونزو ، د پوهنتون په سویه ترتيب کړای شی ، البته دا هر څه هغه وخت ممکن دي چې د پوهنتون ، پوهنځې او دیپارتنمت اداري ورته منظم پلان ولری او استاذان د همدی کارونو په عملی کولو مکلف کړی ، که اداره دا کار ونه کړي ، زیاتره استاذان بیا ځانونه نه تکلیف کوی ،یوازی د چوپترونو د ورقو په اړولو ځانونه مکلف ګڼې ..نو ډیر له پوهنتون څخه فارغین د فراغت په مهال د مونوګراف او رسالي د لیکلو توان نه لری ، په څو وروستیو کلونو کې خو د مونوګراف په بیه اخیستل ، کاپي کول او استعاره په لوی کاربار بدل شوي ؤ ،  هغه کسان چې د اخیستلو توان لری ، ښه دی په پیسو یې اخلی خو نور چې دا توان نه لری ، کلونه یې مونوګرافونه پاته وي .

کوم کسان چې د مونوګراف د لیکلو توان ولری ،هغوی ته له یوې خوا د رهنما استاذ له خوا سمه رهنمایی نه کیږي ، محصل بیچاره لارښود استاذ په عذرونو او زاریو هم نشي موندلای ،که یی ومومي  سمه لارښوونه نه ورته کوی ، دلته بیا همغه دکتاتورانه تصور ورته پیدا شی چې زه باید همدلته له محصل کوچ وباسم ، په نتیجه کې محصل کمزوری موګراف ،یا رساله ولیکي چې په هیڅ صورت د یوه پوهنتوني فارغ لپاره  د مونوګراف نوم نشو ورکولای .

په داسی حال کې چي په نورو ډیرو هیوادونو کې دا رساله یو علمي منل شوی اثر وي چې کتابتونونه ورڅخه ګټه اخلی ، او فارغ ته د نورو لیکنو دروازي پرانیستل شی .

همدا علت دی چې موږ د کتاب لیکلو په برخه کې دومره وروسته پاته یو چې له مجبوریت څخه خپله علمي تشه د ایراني ، عربي ، انګلیسی یا اردو څخه په ژباړو ډکوو ...

 نور بیا ...